تبیین ماهیت مفهوم رضایت شغلی: مطالعه مروری

Transcription

1 تبیین ماهیت مفهوم رضایت شغلی: مطالعه مروری علی راوری طیبه میرزایی زهره ونکی چکیده مقدم ه: محققان تالش ميكنند مؤلفههاي مختلف رضايت ش غلي را شناس ايي كرده تا مؤلفههاي نسبتا مهم را اندازهگيري نمایند. الزمه اين اقدام تبیین مفهوم رضایت شغلی به درستی و به صورت شفاف است. متأسفانه در بسیاری از موارد بدون وجود تعریف واضحی از این مفهوم ابزار رضایت سنجی طراحی میشود. هدف: هدف از این مطالعه شفافسازي ماهیت مفهوم رضايت شغلي در متون بوده است. م واد و روشها: این مطالعه يك مطالعه مروري از نوع یکپارچه اس ت که با جس تجوي گس ترده متون ب ا اس تفاده از واژگان كليدي آنالیز مفه وم رضایت ش غلی و نارضایتی ش غلی و بدون محدود كردن آنها به رشته پرس تاري يا بهداشت در پايگاههاي اطالعاتي Medline, CINAHL, SID, ERIC, and PsychInfo انجام شده است. معيارهاي ورود شامل فارسي يا انگليسي بودن زبان منبع درج واژههای رضايت يا نارضايتي شغلي در عنوان ي ا كلمات كليدي مق االت و چاپ آنها در مجالت معتبر داخل ي و خارجي بود. مطالعات پیشنهادی يا نامههاي سر دبير از مطالعه خارج شدند. بدین ترتیب 38 مقاله که بين سالهاي 1986 تا 2012 چاپ شده بودند از نظر موضوع تعريف رضايت شغلي زمينه تئوريك جهت سنجش رضايت شغلي ابعاد پيامدها و پيش آيندهاي رضايت شغلي بر اساس فرآیند تحليل محتوا بررسی شدند. يافتهها: در نهایت هفت تم از مقاالت استخراج گردید: رضایت شغلی به عنوان یک احساس خوش ایند یک نگرش مثبت به ش غل یک قضاوت یک ارزش یک سازه چند بعدی یک متغیر مستقل )پیشایند( و گاه به عنوان یک متغیر وابسته )پیامد(. نتيجهگيري: مفهوم رضایت شغلی دارای ماهیتی پویا پیچیده و چند عاملی است بنابراين براي طراحي ابزارهاي جديد رضايت ش غلي باید حتما با توجه به رويكردهاي تئوریک آن جنبههای انتزاعی این مفهوم را به صورت عینی و قابل اندازه گیری تعریف کرد. کلمات کلیدی: ابزارهای رضایت ش غلی پرس تاران بالینی مفهوم رضایت شغلی مطالعه مروری علی راوری استاديار گروه پرستاري دانشکده علوم پزشکی رفسنجان طیبه میرزایی استاديار گروه پرستاري دانشکده علوم پزشکی رفسنجان مؤلف مسؤول: زهره ونکی دانش يار گروه پرستاري دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربيت مدرس تهران آدرس: سال اول دوره اول شماره چهارم زمستان

2 همكاران و راوری علی مقدمه گستردهای صورت به شغلی رضایت که میدهد نشان متون بر مروری و روانشناس ی تجارت پرس تاری جمله از متعدد ه ای رش ته در مورد در مطالعه ]1[. اس ت گرفته قرار مطالعه مورد جامعهشناس ی زمینه در مهم کار اولین است. طوالنی س ابقه دارای ش غلی رضایت گرفت. انجام 1940 سال در ناهم وسیله به پرستاران شغلی رضایت رویفیلدهای انجامگرفتعمدتا بر دهه 1970 در که بعدی مطالعات مطالعات این کار اساس و بودند استوار مدیریت و روانشناسی نظری و 1970 دهه اواخر در بعدها بود. وروم و مازل و هرزبرگ نظریههای عوامل مورد در مهمی نظریههای ارائه به شروع پرستاران 1980 اوایل ]2[. رضایتشغلیکردند پیشگوییکننده چشمگیری صورت به شغلی رضایت مفهوم )1959( هرزبرگ زمان از میرسد نظر به حال این با است. گرفته قرار نظر تجدید و چالش مورد رضایت با مرتبط تعاریف ]3[. اس ت مانده باقي مبه م مفهوم اين با مرتبط ولی مجزا س ازه سه مفهوم این که میدهد نشان ش غلی شغل داشتن باور شغل ارزشیابی از عبارتند که میگیرد بر در را هم به را ش غلی رضایت کرانی ]4[. ش غل مورد در عاطفی تجربیات و خود شغل به نسبت فرد یک هیجانی( )یا عاطفی واکنش یک عنوان واقعی پیامدهای مقایسه از ناشی عاطفی واکنش این میکند. تعریف بیان لوکه ]5[. میباشد کارمند خواستههای( )انتظارات تمایالت با که است خوشایند یا مثبت هیجانی حالت یک شغلی رضایت میکند ]4[. میباشد خود شغلی تجربیات یا شغل از شاغل ارزیابی از ناش ی شغل به نسبت نگرش یک شغلی رضایت که اس ت معتقد نیز بریف ]6[. میباشد مورد در افراد احساسات از متأثر شغلی رضایت س نتی مدلهاي در به شغل از رضایت عدم یا رضایت مدلها اين در ميباشد. شغلش ان خود شغل از افراد که انتظاراتی بلکه نمیشود محدود شغل ماهیت مازلو تئوری اس اس بر میباش د. گذار تأثیر رضايت روي نیز دارند گرفته قرار توجه مورد نیازها به جوابگویی دیدگاه از ش غلی رضایت تا دارد تأکید زمینهای نیازهای روی بر بیشتر دیدگاه این اما اس ت مفاهيمي شغلی رضایت اولیه مطالعات در ]7[. شناختی های فرآیند رضایتشغلیبهجاییکدیگربهکارگرفتهشده چوننگرششغلیو محققین از بعضی زیرا است میشده س ردرگمی باعث خود این که بیان وروم میدانستند. هم از منفک دیگر بعضی و هم معادل را آنها رامیتوانبهجاییکدیگربه رضایتشغلیونگرششغلی میکندکه نقشی و کار سمت به فرد عاطفی جهتدهی به دو هر زیرا گرفت کار معادل مثبت نگرش همچنین هستند. معطوف است کرده اشغال که ]8[. شدهاند نظرگرفته در نارضایتی معادل منفی نگرش و رضایت از تعریف دو این بین محققان بیش تر که میرس د نظر به متون در عنوان به رضایت و عاطف ه عنوان به رضایت یعنی ش غلی رضایت خود ابزار توسعه جهت محققین از بعضی نمیبینند. تناقضی نگرش عاطفی واکنشهای یا احساسات شغل توصیف شاخص ابزار جمله از کردهاند. انتخاب ش غلی رضایت تعریف جهت مبنایی عن وان به را مواجه مشکالتی با یافتهاند توسعه مبنا عاطفه اساس بر که ابزارهایی گیری اندازه مورد را افراد نگرش نمیتوانستند که این جمله از بودهاند نگرش با عاطفه جزء که شد سعی مشکل این رفع جهت دهند. قرار رضایت مدلهای در شود. گنجانده ابزارها در مکمل جزء دو عنوان به در اعتقادات عاطفی واکنشهای گردید اضافه نگرش بعد که شغلی همچنين شد. اضافه نیز اهداف به رسیدن جهت رفتار و اهداف مورد شغل مورد در كلي احس اس يك عنوان به ميتواند ش غلي رضايت مورد آن سازنده عناصر و اجزاء كه اين يا گيرد قرار اندازهگیری مورد ميتوان كلي رضايت بر ع الوه رويكرد اين در گيرند. قرار س نجش ]9[. كرد گيري اندازه را شغل جزء هر از رضايت ميزان برای واحدی مفهومی چارچوب هیچ که میدهد نشان متون بر مرور عواملی اولیه تئوریهای نمیباشد. موجود پرس تاران شغلی رضایت کردهاند ذکر کار از رضای ت اصلی مؤلفه عنوان به را انگیزش چ ون تعامل فرآیند روی شغلی رضایت بعدی درتئوریهای که حالی در مطالب ]10[. دارد تأکید خود شغل با کارمند خصوصیات و ویژگیها واحد مفهومي چارچوب يك ارائه عدم دليل به میدهد نش ان فوق چگونگي و ش غلي رضايت با مرتبط عوامل خصوص در نيز اجماعي محققان كه اس ت حالي در اين ]11[. ندارد وجود آن اندازهگي ري تا كرده شناسايي را شغلي رضايت مختلف مؤلفههاي ميكنند تالش مؤلفهها از يك هر تأثير و نمایند اندازهگيري را مهم نسبتا مؤلفههاي اين الزمه ]12[. دهند قرار آزمون مورد كارمندان بهرهوري روي بر را رضایت ماهیت درباره اعتماد قابل و دقیق اطالعات که است آن اقدام ]13[. باشد شده حاصل شغلی رضایت میزان خصوص در متع ددی تحقیقات نیز کش ور داخل در استفاده مورد ابزارهای ]17-14[. است گرفته انجام پرستاران شغلی اغلب نبوده برخ وردار مناس بی پایایی و روایی از مطالعات ای ن در هرزبرگ تئوری بر مبتنی پرسشنامه اساس بر يا و ساخته پژوهشگر آن از ناشي اثرات و شغلي رضايت مفهوم اهميت به توجه با میباشد. در مفهوم اين كه بايستي فردي و ش غلي جنبههاي تمامی روي بر 1391 زمستان چهارم شماره اول دوره اول سال پرستاري مديريت فصلنامه 62

3 ماهیت مفهوم رضایت شغلی طراحي و ساخت ابزارهاي استاندارد مورد توجه قرار گيرد. متأسفانه در تحقيقات داخل كشور اصال به مفهوم سازي در اين زمينه بر اساس زمينههاي فرهنگي فرديوسازمانيخاصكشورتوجهينشدهاست. در اين مقاله س عي شده است بر اس اس مرور متون معتبر ماهیت مفهوم رضايتشغليتبیینگردد. مواد و روشها مطالعه حاضر يك مطالعه مروري اس ت كه به منظور تييين مفهوم رضايت ش غلي انجام ش ده اس ت. بدين منظور بر اس اس فرآیند تحليل محتوا متون مرتبط مورد بررس ي قرار گرفت. در اين فرآیند س عي ش د تعاريف متعددي كه از اين مفهوم در متون پرستاري و غير پرس تاري وجود دارد مورد توجه قرار گيرد. بنابراين جستجوي گستردهای در متون با استفاده از واژگان كليدي آنالیز مفهوم رضایت شغلی و نارضایتی شغلی و معادل آنها به زبان التین صورت گرفت. كليه متون بدون محدود كردن آنها به رش ته پرستاري يا بهداشت جستجو شدند. پايگاههاي اطالعاتي مورد استفاده شامل, Medline CINAHL, SID (Scientific Information Database), ERIC, and PsychInfo ب ود. بعضي مقاالت نيز به صورت گلوله برفي از منابع مقاالت به دس ت آم ده جمع آوري گردید. معيارهاي ورود به مطالعه شامل فارسي يا انگليسي بودن زبان مقاله درج بودن واژههايی چون رضايت يا نارضايتي شغلي در عنوان و يا واژگان كليدي مقاله و چاپ مقاله در مجالت معتبر داخلي و خارجي بود. مطالعات پیش نهادی يك صفحهاي و نامههاي سر دبير از معيارهاي خروج از مطالعه بودند. الزم به ذكر است بنا به محدوديتهاي موجود امكان درياف ت برخی مقاالت به ش كل كامل وجود نداش ت كه اين مورد ميتواند از محدوديتهاي اين مطالعه محس وب شود. در مجموع با توجه به معيارهاي ورود تعداد 38 مقاله مورد بررسي قرار گرفت كه بين سالهاي 1986 تا 2012 به چاپ رسيده و اكثرا به شكل كمي انجامشدهبودند.هرمقالهازنظرموضوع تعريفرضايت شغلي زمينه تئوريكجهتسنجش رضايتشغلي ابعاد پيامدهاوپيش آيندهاي رضايت شغلي با استفاده از آنالیز محتوا از نوع قراردادی مورد بررسي قرار گرفته و س عي شده به س ؤاالت زير پاسخ داده شود كه رضايت ش غلي چه مفهومي دارد و چگونه تعريف شده است رضايت شغلي داراي چه ابعادي است چگونه مورد سنجش قرار گرفته است پس از مرور و تحليل متون مشخص گردید كه هيچ مطالعهای به صورت خاص بر روي مفهوم رضايت شغلي انجام نشده است و بيشتر مقاالت با استفاده از پارادايم اثبات گرايي و به شكل كمي انجام شده بود. اين مقاالت بيشتر به توصيف تبيين پيشگويي و كنترل الگوهاي مرتبط با رضايت شغلي كاركنان پرداخته بودند. يافتهها پس از بررس ي و تحليل متون تمهاي زير كه در برگيرنده مفهوم رضايت شغلي بود اس تخراج گردید. رضایت شغلی به عنوان یک احس اس خوش ایند یک نگرش مثبت به شغل یک قضاوت یک ارزش یک س ازه چند بعدی یک متغیر مستقل )پیشایند( و گاه به عنوان یک متغیر وابس ته )پیامد( در متون شناسایی شده است )جدول 1(. رضایت شغلی به عنوان یک احساس خوشایند: تعاریف اولیه رضایت ش غلی بيش تر بر روی عواطف و احساسات نسبت به شغل متمرکز بوده اس ت. نمونه آن را میتوان در مکتب نئوکالسیک پیدا کرد که رضایت ش غلی را ب ه عنوان یک حالت عاطفی مثبت یا خوش ایند ناش ی از ارزیابی شغل یا تجربیات شغلی تعریف کرده بودند. در یک مطالعه متا آنالیز نیز که توس ط کونلی )2000( انجام گرفت نیز از این تعریف رضایت ش غلی استفاده شده است. نویسندگان دریافتند که رضایت شغلی با واکنشهای مثبت و منفی در ارتباط بوده است ]18[. کرانی بیان میکند که در تعریف رضایت شغلی اجماع بر این اس ت که آن را به عنوان ی ک واکنش عاطفی )یا هیجانی( یک فرد نسبت به شغل خود تعریف میکنند ]5[. لوکه نیز بیان میکند که رضایتشغلییکحالتهیجانیمثبتیاخوشایندمیباشدکهناشی از ارزیابی ش اغل از شغل خود یا تجربیات شغلی خود میباشد ]4[. نتیجه تحقیقات نش ان داده که واکنشهای عاطفی مثبت و منفی میتواند روی رضایت شغلی موثر باشد ]19[. انرژی باال اشتیاق کاری و مشغولیت خوشایند کاری نمونههایی از واکنشهای عاطفی مثبت ]20[ و دیسترس مشغولیتهایناخوشایندومشکالتعصبیکاری میتواندنمونههایی از واکنشهای عاطفیمنفیباشند ]21[. رضایت ش غلی به عنوان یک نگرش مثبت به ش غل: صرف نظر از جنبههایعاطفی رضایتشغلی بریف رضایتشغلی رابهعنوانیک حالت درونی میداند که به وس یله ارزیابی عاطفی و شناختی تجربه یک کارمند از شغل خویش توصیف میشود. این ارزیابی میتواند به درجات ی دلخواه یا غیر دلخواه باش د. این تعریف در واقع میخواهد تلفیقی از ابعاد عاطفی و ش ناختی رضایت ش غلی را ارائه کند. این تلفیق در حقیقت مفهوم سومی از این سازه را ارائه میکند که همان رضایت ش غلی به عنوان یک نگرش میباش د ]6[. نگرش به عنوان ی ک الگوی رفتاری مجموعهای از تمایالت و انتظارات زمینه س از 63 فصلنامه مديريت پرستاري سال اول دوره اول شماره چهارم زمستان 1391

4 علی راوری و همكاران جدول 1. تعاريف مفهوم رضايت شغلي بر اساس تحليل محتواي متون مفهوم رضايت شغلي یک احساس خوشایند یک نگرش مثبت به شغل قضاوت كردن در مورد شغل ارزش گذاري در مورد شغل رضايت يك سازه چند بعدي رضايت به عنوان متغير مستقل )پیشایند( رضايت به عنوان يك متغير وابسته )پیامد( نويسنده )گان( و سال - Willem A, Buelens M, Jonghe ID (2007) - Lu H, While A.E, Barriball K.L (2007) - Yang FH, Chang CC (2008) - Weiss HM (2002) - Lunderen S, Nordholm L, Segesten KM (2005) - Azoury NBR, Doumit M.A. A (2003) - Jiang N (2008) - Liu LF (2007) - Daehlen M (2008) - Hegney D, Plank A, Parker V (2006) - White C (2006) - Verplanken B (2004) - Ruggiero JS (2005) - Finn CP (2001) - Lu KY, Chang LC,Wu HL (2007) - Lu KY, Chang LC, and Wu HL (2007) - Griffeth RW, Hom PW, and Gaertner S (2000) - Salehi, M. and A. Gholtash (2011) - Aydin, A., S. Uysal, and Y. Sarier (2012) - Manojlovich M, Laschinger S, and Heather K (2002) تعريف مفهوم رضايت شغلي یک حال ت عاطفی مثبت یا خوش ایند ناشی از ارزیابی حاصل از شغل یا تجربیات شغلی یک قضاوت ارزیابی کننده مثبت یا منفی نسبت به شغل یا یک موقعیت شغلی یک نوع ارزشیابی نسبت به خصوصیات و جلوههای شغلی قضاوت مثبت یا منفی یک فرد در مورد شغل یا موقعیت شغلی خود متناس ب بودن عملکرد ف رد با ارزشها و اه داف وي. احترام به اي ن ارزشها و اهداف موجب رضايت ميشود. اغل ب در عوامل خارجی )حقوق مزایای کاری پاداشها و مزایای مادی( و ارزشها یا پاداشهای درونی ریشه دارد. رضایت ش غلی ب ه عنوان ی ک مفهوم مس تقل پیامدهای مختلف ناشی از کار را پیشگویی ميكند. به عنوان یک متغیر وابسته رضایت شغلی میتواند معلول عواملی چون خصوصیات فردی س ازمانی و مکانیک ش غل قرار گیرد. قضاوت خاص در مورد موقعیتها و انتصابات میباشد. به بیان ساده تر میتوان گفت که نگرش یک واکنش ش رطی به محرک میباشد ]22[. با گذشت زمان تئوریهای نگرشی تعریف سه بعدی از نگرش را ارائه کردند. آنها برای نگرش سه عنصر عاطفه شناخت و رفتار را معرفی کردند ]23[. درحالی که کرانی اذعان میکند در مورد رضایت شغلی اجماع بر آن است که آن را به عنوان یک واکنش عاطفی تعریف میکنند تعریف رضایت شغلی به عنوان یک نگرش نسبت به شغل نیز شایع میباشد به عنوان مثال ماینر بیان میکند: به نظر میرسد که رضایت شغلی را معادل نگرش شغلی تعریف کنیم و بریف نیز میگوید که رضایت شغلی یک نگرش نسبت به شغل میباشد ]6[. بنابراین میتوان گفت که رضایت ش غلی یک نگرش است و به عنوان یک نگرش رضایت 64 فصلنامه مديريت پرستاري سال اول دوره اول شماره چهارم زمستان 1391

5 شغلی رضایت مفهوم ماهیت ارزیابیکنندهمثبتیامنفینسبتبهشغلیایک شغلییکقضاوت ]4[. موقعیتشغلیمیباشد که مبنا عاطفه دیدگاه خالف بر قضاوت: یک عنوان به شغلی رضایت دیگریجهت داشت محققین برخصوصیاتشخصیتیپرسنلتکیه ش ناختی و مبنا قضاوت دیدگاه روی بر ش غلی رضایت اندازهگیری نسبت ارزشیابی نوع یک عموما را شغلی رضایت آنها کردهاند. تأکید نقش اندازهای تا و ک رده ارزیابی ش غلی جلوههای و خصوصیات به قرار بیاعتنایی مورد شغل ارزش یابی س از زمینه عنوان به را عاطفه اصرار مؤلفان و داشته ادامه نیز امروز تا فکری خط این ]24[. دادهاند تا است استوار افراد شناخت اساس بر اساسا شغلی رضایت که دارند ش غلی رضایت از تعریف این که صورتی در عاطفی. واکنش نوع یک را اجتماعی روانی نگرشهای آن آنالیز جهت بایستی ش ود پذیرفته رضایت از نگرش ی تعریف اخیرا محققین داد. قرار بررس ی مورد نیز یک عنوان به آن از بتوانند تا دادن د قرار نظر تجدید مورد را ش غلی )1996( متوویدلو مثال عنوان به کنند استفاده کننده ارزیابی عنصر محیط بودن دلخواه مورد در قضاوت یک عنوان به را ش غلی رضایت فرد یک منفی یا مثبت قضاوت )2002( ویز و است کرده تعریف کار از تعریفی یک عنوان به را خودش شغلی موقعیت یا ش غل مورد در مدل به مهم جزء یک نیز تازگی به ]4[. است کرده ارائه شغلی رضایت کننده ارزیابی بعد همان که است شده اضافه شغلی نگرش تئوریک سطح میزان بیان جهت کارمند توسط که میباشد کننده مقایسه یا همچنین ]24[. میگیرد قرار استفاده مورد خودش ش غلی رضایت عاطفه عناصر به شغلی ارزیابی عنصر وقتی که اس ت ش ده اذعان تناسب از شغلی رضایت مدل گردد اضافه عاطفه-شناخت یا شناخت ارزیابی بعد شدن اضافه هرحال به ]25[. میش ود برخوردار بهتری دیدگاهعاطفیشناختی(مجددا باعث )درمقابل رضایتشغلی کننده خلق بعد سازه این به زیرا شود بیثباتی یک دچار سازه این که شده گردد سازه این نوسان و بیثباتی موجب میتواند که کردهاند اضافه را تغییرات حد در کوتاه خیلی را شغلی رضایت نوسانات میتواند حتی ]26[. گرداند روز طول در ساعتی شغلی رضایت محققين از بعضي ارزش: یک عنوان به شغلی رضایت میدانند. انتظار مورد عملکرد و واقعی عملکرد بین اختالف حاصل را عملکرد اگر میکند. مشخص را فرد رضایت سطح اختالف این میزان در بود. خواهد بیشتر رضایت باش د متناس بتر ارزشهایش با فرد به و شود تسهیل خویش اهداف به کارمندان دس تیابی که صورتی دش خواهد تأمین آنها رضایت شود گذاشته احترام آنها ارزشهای عامل یک عنوان به نگرش روی بر هرزبرگ انگیزش ی تئوری ]27[. با لوکه داشت. تأکید شغلی رضایت ارتقاء جهت کننده تعیین و قوی تئوری اهداف به دستیابی جهت آن نقش اهمیت و ارزش کردن اضافه خط یک عنوان به نگرش که این وجود با است. کرده کامل را هرزبرگ پایه میتواند بینی جهان یا ارزشها اما میکند عمل رفتار برای پایه ارزشهای به توجه با ]27[. باشد افراد نگرش توسعه جهت اساسی و ارزشهای کرد. منفک را بیرونی و درونی کار ارزشهای میتوان کاری راوري مطالعات در برمیگردد. شغل از مادی غیر جنبههای به درونی و معنوي بعد شغلي رضايت مفهوم سازنده ابعاد از يكي نيز همكاران و جنبههای به کار بیرونی ارزشهای 29[ ]28, است بوده كار اعتقادي که ارتقاء فرصتهای حقوق ازجمله میگردد بر کار انتفاعی و مادی باید که شخصی عوامل از یکی ]30[. میکنند پیدا اهمیت بعد این در کار ارزشهای گیرد قرار مطالعه مورد شاغل و شغل بین تناس ب در فرد که میشوند تعریف پایدار عنواناعتقادات به میباشند.اینارزشها مقابله چیز چه با یا دهد ترجیح را چیزی چه که میکنند راهنمایی را رفتارهای و قضاوتها نگرشها راهنمای کار ارزشهای بنابراین کند. نس بتا پایداری از نگرش خالف بر ارزشها ]30[. بود خواهند ف رد پایداری مختلف شرایط و موقعیتها در و میباشند برخودار بیشتری بر میتوانند شخصی ارزشهای ]31[. دارند نگرش به نسبت بیشتری انتخابها ترجیحات ]33[ شخصی هنجارهای ]32[ نگرشها روی روی بر آنها اثرات و ارزشها نقش باشند. گذار تأثیر ]34[ رفتارها و اهمیت است. نگرفته قرار توجه مورد ابعاد سایر اندازه به شغلی رضایت میدارند اذعان محققین از بعضی که اس ت حدی به ارزشها نقش تنظیم مجددا را پرستاران شغلی رضایت بر مؤثر متغیرهای باید که و پرس تاری کار از رضایت )یعنی درونی ارزشهای به را آنها و کرد و )حقوق بیرونی و کاری( ساعات طول در وظیفه درست انجام توانایی ]35[. کرد مجدد طبقهبندی حرفهای( پیشرفت مفهوم به محققان بیشتر بعدی: چند سازه یک عنوان به شغلی رضایت یک عنوان به را آن و کرده توجه کاربردی صورت به ش غلی رضایت عوامل در اغلب شغلی رضایت ]36[. اند کرده تعریف بعدی چند سازه یا ارزشها و مادی( مزایای و پاداشها کاری مزایای )حقوق خارجی اغلب خارجی و داخلی عوامل این ]37[. دارد ریشه درونی پاداشهای تشکیل را شغلی رضایت بعدی چند سازه سنجش ابزارهای اس اس میدهد گزارش پیدمنت و ازاس تامپ نقل به فین ]38[. میدهن د شغلی رضایت و انگیزشی تئوری چندین تحلیل از بعد نامبردگان که عبارت که دانستند ضروری پرستاران شغلی رضایت جهت را بعد شش زمستان چهارم شماره اول دوره اول سال پرستاري مديريت فصلنامه

6 علی راوری و همكاران بودن د از: دریافت حقوق مکفی وضعیت حرفهای احترام اجتماعی وظایف غیر پرس تاری خط مشیهای سازمانی و استقالل کاری. بر اساس تئوریZ مشارکت داشتن در تصمیمگیریها و اعتماد داشتن به پرس نل رضایت ش غلی را افزایش میدهد ]39[. ابزار ش اخص توصیف شغل پنج حیطه مشخص از رضایت شغلی را ارائه کرده است که عبارتند از نظارت خود کار درآمد ارتقاء و همکاران ]40[. موتوکو و میچیکو پنج عامل را در رضایت شغلی مهم دانستهاند که عبارتند از 1( عالقه به ش غل 2( انتظارات 3 (حجم کاری 4( مزایای رفاهی و بهداش ت کار و 5( توسعه ش غلی ]41[. کانگاز )1999( متغیرهای مؤثر بر رضایت شغلی پرس تاران را از 38 مطالعه قبلی انجام گرفته استخراج کرد. نتایج پژوهش وی نشان داد که رضایت شغلی پرستاران با شأن یا پرستیژ شغلی استقالل در تصمیمگیری کنترل بر عملکرد و حمایت درک شده اجتماعی در ارتباط میباشند ]42[. لو در یک مطالعه مروری وس یع مشخص کرد که رضایت شغلی با متغیرهایی چون شرایط کار روابط درون محیط کار خود کار قدردانی و احترام حقوق رش د حرفهای و ارتقاء مس وولیت پذیری و امنیت شغلی و همچنین س بکهای رهبری و خط مشی س ازمانی در ارتباط بوده اس ت ]7[. اخیرا محققین به دنبال منابعی از رضایت شغلی هستند که از ثبات بیشتری برخوردار باشند. ثبات رضایت شغلی در پرسنلی که کارهای مشابه انجام میدهند به صورت معناداری نسبت به افرادی که کارهای متنوع و متفاوتی انجام میدهند بیشتر است ]43[. ثبات رضایت ش غلی به هر حال در مواجه ه با تغییرات موقعیتی کاهش مییابد اما رضایتشغلیقبلیمیتواندبهعنوانیکعاملپیشگویی کننده قوی جهت رضایت بعدی در شرایط متغیر شغلی باشد ]21[. رضایت شغلی به عنوان یک متغیر مستقل )پیشایند(: رضایت شغلی به عنوان یک مفهوم مس تقل از پیچیدگی زیادی برخوردار است به جهت آن که متغیرهای متعددی را در بر دارد ]44[. با وجود این که از سالهای گذشته محققین به اهمیت این سازه مهم اشاره کردهاند اما هنوز محدودیتهایی وجود دارد از جمله این که آیا رضایت شغلی میتواند به عنوان یک ش اخص پیامدهای مختلف ناش ی از کار را پیش گویی کند ]45[. عموما ارتباط بین رضایت شغلی و پیامدهای کار پایین گزارش شده است. به عنوان مثال در یک مطالعه متاآنالیز ارتباط بین رضایت شغلی و گردش پرسنل 19/.- گزارش شده است ]46[. در مطالع ه دیگری ارتباط بین رضایت ش غلی و ارتباط بین کار با خانواده و خانواده با کار به ترتیب 14/.- و 18/.- گزارش ش ده است ]47[. در یک مطالعه متاآنالیز دیگر ارتباط بین رضایت شغلی و عملکردنیزضعیفگزارششد )0/17=r( ]48[. در حالی که مطالعات مروری اخیر ارتباط باالتری )0/30= r( بین رضایت شغلی و عملکرد گ زارش کردهاند ]49[. اکثر مطالع ات انجام گرفته در خصوص این سازه بر روی ارتباط آن با پیامدهای سازمان متمرکز بوده است ]50[. نتیجه این مطالعات نش ان داده است که رضایت شغلی با پیامدهای سازمانی چون عملکرد شغلی کارکنان ]51[ و رفتار سازمانی پرسنل ]52[ در ارتباط بوده است. رضایتشغلیبهعنوانیکمتغیر وابسته )پیامد(:بهعنوانیکمتغیر وابسته رضایتشغلیمیتواندمعلولعواملیچونخصوصیاتفردی سازمانیومکانیکشغلباشد ]2[. بهعبارتدیگر متغیرهاییکهروی رضایت شغلی تأثیر گذار میباشند عبارتند از متغیرهای دموگرافیک )س ن جنس تیز هوش ی آموزش تجربه کاری جایگاه در سلسله مراتب اداری( ویژگیهای ش غل )جایگاه اس تقالل تکراری بودن کارها وظایف پیامدهایکاری وحقوق( عواملمحیطسازمانی )نوع بخش مدل ارائه مراقبت به بیمار درجه حرفهای بودن جو سازمان نظارت و روابط بین فردی( ]53, 54[. بحث نگاهي به يافتهها نشان ميدهد رضایت شغلی یک مفهوم واحد و غیر قابل تجزیه میباشد که در عین حال میتواند ابعاد متعددی را در بر داش ته باشد. ممکن اس ت یک فرد از یک بعد راضی و از بعد دیگر ناراضی باشد. افراد میتوانند دیدگاه خود را به صورت کلی بر اساس تعادل بین ابعاد راضی و ناراضی بیان کنند و بگویند که در کل از کار خود رضایت دارند یا خیر. اما از نظر مفهومي ارائه يك تعريف دقيق و جامع كه مورد توافق همه تئوريسينها باشد كار بسيار مشكلي است و اين مبهم باقي ماندن مفهوم رضايت ش غلي يك مش كل اساسي در طراحي و س اخت ابزارهاي سنجش رضايت شغلي ايجاد ميكند و همانطور كه يافتهها نش ان داد ديدگاههای متفاوتي در اين زمينه وجود دارد. هرزبرگ مازلو و وروم رضایت ش غلی را به عنوان دیدگاه خوشایند کارمند نسبت به نقش کاری خود در شغلی که اشغال کرده تعری ف کرده و آن را یک پدیده پیچیده با مؤلفههای متعدد معرفی میکنند. از دیدگاه آنها رضایت ش غلی یک نگرش شخصی است که به چگونگی انتظارات ش خصی از پیامدهای ناشی از کار مرتبط میباشد بنابراین ارزیابی فرد از میزان دستیابی به ارزشهای شغلی خ ود میتواند یک حالت عاطفی مثبت ایجاد کند که باعث رضایت وی شود ]9[. در حالی که برخی محققین نگرش متفاوتی نسبت به این مفهوم داشته و آن را به عنوان ارزشیابی از شغل توسط خود فرد 66 فصلنامه مديريت پرستاري سال اول دوره اول شماره چهارم زمستان 1391

7 ماهیت مفهوم رضایت شغلی تعریف کردهاند. ارزشیابی این که آیا فرد به اهداف شخصی خود نایل شدهاستیاخیر ] 8 [ امادرواقعرضایتشغلیحاصلعملکردعناصر درون محیط کار به عالوه نگرش و رفتار میباشد که ویژگیهای یک فرد را ش کل میدهد. روانشناس ان اجتماعی اذع ان میکنند که ویژگیهای ش خصیتی و ساختاری یک اثر تعاملی روی رفتار کاری دارد. افراد با ویژگیهای ش خصیتی متفاوت به ارزشهای متفاوتی ممکن اس ت معتقد باش ند. همه افراد تمایلی جهت چالش کاری یادگیریمهارتهایجدیدیا دستیابیبهیکشغلبهترندارند.پس در یک چارچوب رضایت ش غلی باید عناصر ساختاری و ویژگیهای شخصیتی هم وجود داشته باشند. مدلهایی که بر روی یکی از این دو بعد تأکید بیشتری داشتهاند و از توجه به بعد دیگر غفلت ورزدیدهاند مورد انتقاد خواهند بود. بنابراین الزم است که در مدلهای ساختاری که بیش تر بر روی نقش سازمان تأکید دارند ویژگیهای شخصیتی پرسنل نیز مورد توجه قرار گیرد ]55[. مرور بر متون نشان میدهد که هیچ چارچوب مفهومی واحدی برای رضایت ش غلی موجود نمیباش د. تئوریهای متعددی در خصوص مفهوم پردازی رضایت ش غلی وج ود دارد که میتواند تحت تئوری محتوا یا فرآیند طبقهبندی شود. تئوری انگیزش- بهداشت هرزبرگ و سلسله نیازهای مازلو مثالهایی از تئوری محتوا میباشند و تالش میکنند نیازها یا ارزشهایی را شناسایی کنند تا بر آن اساس بتوانند افرادراراضیکنند.درحالیکهتئوریهایفرآیندی رضایتشغلی بر فرآیند تعامل ویژگیها و خصوصیات کارمند با شغل خود تأکید دارد ]10[. از جمله تئوریهای تعاملی که بر روی خصوصیات شغل تأکید دارد تئوری ویژگیهای شغل هاکمن و الدهام 1976 را میتوان نام برد که مطرح میس ازد تنوع مهارتها نوع وظیفه اهمیت وظیفه اس تقالل کاری و فیدبک شغل از جمله ویژگیهای اصلی مرتبط با رضایت ش غلی میباش ند ]56[. هاکمن و اولدهام ادعا کردهاند که رضایت ش غلی میتواند به عنوان میزان خوشحالی کارمند از شغل خود به صورت کلی اندازهگیری شود. آنها بر چگونگی رضایت فرد از ویژگیهای شغل خود تأکید داشتهاند. آنها این ویژگیها را به عنوان امنیتشغلی حقوق استقاللکاری روتینبودنکاروداشتنفرصت جهت رشد شخصی توصیف کردهاند ]57[. نتيجهگيري با وجود این که تحقیقات زیادی بر روی رضایت ش غلی انجام گرفته است با این حال هیچ اجماعی در مورد مفهوم رضایت ابعاد و عناصر تأثیر گذار و چارچوب مفهومی آن وجود ندارد و در نتیجه س ؤاالت مفهومی و متدلوژیک زیادی بدون پاسخ ماندهاند. یکی از دالیلی که اجماعی در مورد متغیرهای اصلی و مهم رضایت شغلی وجود ندارد میتواند بی ثبات بودن و متغیر بودن منابع رضایت یا نارضایتی باشد که توسط پرسنل در طول زمان تجربه میشود ]58[. مروری بر متون نشان داد که رضایت شغلی دارای یک ماهیت پویا میباشد به دلیل همین پویایی تئوریهای مختلفی در مورد این مفهوم در طول زمان معرفی ش ده است. همچنین منابع رضایت شغلی نیز در حال تغییر میباشند. که این خود بیانگر آن است که باید سیستمهای مدیریتی نوین و تکنولوژیهای مدرنی در محیط کاری ایجاد ش ود که بتواند متناسببا ماهیتپویایاینمفهوم آنرامدیریتوساماندهینماید. تشکر و قدرانی از کلی ه همکارانی که در این پژوهش ما را یاری نمودند صمیمانه سپاسگزاری میشود. References 1. Wild P, Parsons V, Dietz E. Nurse practitioner s characteristics and job satisfaction. Journal of the American Academy of Nurse Practitioners., (11): Ma CC, Samuels ME, Alexander JW. Factors That Influence Nurses JobSatisfaction. Journal of Nursing Administration., (5): Lacy FJ and Sheehan BA. Job satisfaction among academic staff: An international perspective. Higher Education., : Weiss HM. Deconstructing job satisfaction separating evaluations, beliefs and affective experiences. Human Resource Management Review., (2): Cranny CJ, Smith CP, and Stone EF.Job satisfaction: How people feel about their jobs and how it affects their performance1992: NewYork: Lexington Books. 67 فصلنامه مديريت پرستاري سال اول دوره اول شماره چهارم زمستان 1391

8 علی راوری و همكاران 6. Brief AP, Attitudes in and around organizations. 1998: Thousand Oaks, CA: Sage Publications. 7. Lu H, While A.E, and Barriball K.L. Job satisfaction among nurses: a literature review. International Journal of Nursing Studies. 2005; 42(2): Jiang N. Measurement of Job Satisfaction Reconsidered: A Structural Equation Modeling Perspective [Internet]. [Cited???2004]. Avaiable from: 9. Coomber B and Barriball KL. Impact of job satisfactions on intent to leave and turnover for hospital based nurses: a review of the research literature. Internatinal Journal Of Nursing Studies., (2): Ward M and Cowman S, Job satisfaction in psychiatric nursing. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing., (5): Lunderen S, Nordholm L, and Segesten KM, Job satisfaction in relation to change to all-rn staffing. Journal of Nursing Management., (4): Burnard P, Morrison P, and Phillips C, Job satisfaction amongst nurses in an interim secure forensic unit in Wales Australian and NewZealand Journal of Mental Health Nursing, : Maureen BF and Thurston NE, Measuring Nurse Job Satisfaction. Journal of Nursing Administration., (6): Monjamed Z, Ghorbani T, Mostofian F, Oveissipour R, Nakhost PS, Mahmoudi M. A nationwide study of level of job satisfaction of nursing personnel in Iran. Hayat 2004; 10: [Persian] 15. Soodagar S. Job satisfaction of nurses in hospitals in Hormozgan University of Medical Sciences. Hormozgan Medical Journal, (4): [persian] 16. Akhtari shojaei I, Nazari A A, and Rzaqly V, Leadership style and its relationship with job satisfaction of nursing staff working in educational hospitals affiliated to Tabriz University of Medical Sciences Tabriz University of Medical Sciences Journal, (4): [persian] 17. Shahbazi L., Solomon T. Job satisfaction of nurses in hospitals in Yazd Yazd University of Medical Sciences and Health Services [persian] 18. Connolly, J.J. and C. Viswesvaran, The role of affectivity in job satisfaction: A metaanalysis. Personality and Individual Differences (2): Lent, R.W., et al., Predicting the job and life satisfaction of Italian teachers: Test of a social cognitive model. Journal of Vocational Behavior (1): Çekmecelioğlu, H.G., A. Günsel, and T. Ulutaş, Effects of Emotional Intelligence on Job Satisfaction: An Empirical Study on Call Center Employees. Procedia - Social and Behavioral Sciences (8) : Judge TA and Larsen RJ, Dispositional Affect and Job Satisfaction:A Review and Theoretical Extension. Organizational Behavior and Human Decision Processess., (1): Rutherford, B., et al., The role of the seven dimensions of job satisfaction in salesperson s attitudes and behaviors. Journal of Business Research, (11): Fazio R H, Powell M C, and W. CJ., The role of attitude accessibility in the attitude to behavior process.. Journal of Consumer Research, (3): Hulin CL and Judge TA, Job attitudes., in Handbook of psychology: Industrial and organizational psychology.2003, New York: John Wiley & Sons, Inc. 25. Huff J.W, Tekell J, and Yeoh T, Measuring job satisfaction: Are all measures created equal?, in Poster presented at the annual conference of the Society for Industrial and Organizational Psychology, Los Angeles, CA Fisher CD, Mood and emotions while working: missing pieces of job satisfaction? Journalof Organizational Behavior, : Tietjen MA and Myers RM, Motivation and job satisfaction. Management Decision., (4): Ravari A, Vanaki Z., Spiritual Job Satisfaction in an Iranian Nursing Context. Nursing Ethics. 2009; 16(19): فصلنامه مديريت پرستاري سال اول دوره اول شماره چهارم زمستان 1391

9 ماهیت مفهوم رضایت شغلی 29. Ravari A, Vanaki Z., spiritual approach to the job satisfaction of clinical nurses: a qualitative study. Payesh Journal, (2): [persian] 30. Taris R and Feij FA.Longitudinal examination of the relationship between supplies-values fit and work outcomes. Applied Psychology, : Daehlen, M. Job satisfaction and job values among beginning nurses: A questionnaire survey. International Journal of Nursing Studies, (12): Maio G.R. Olson J.M. Value-attitude-behavior relations: the moderating role of attitude functions.. British Journal of Social Psychology., (3): Thorgersen J. Spillover processes in the development of a sustainable consumption pattern. Journal of Economic Psychology., (1): Verplanken B and Holland RW. Motivated decision making: Effects of activation and self-centrality of values on choices and behavior. Journal of Personality and Social Psychology., (3): Hegney D, Plank A., Parker V. Extrinsic and intrinsic work values: their impact on job satisfaction in nursing. Journal of Nursing Management, (4): Georgellis, Y., T. Lange, V. Tabvuma. The impact of life eventson job satisfaction. Journal of Vocational Behavior, (2): Spagnoli, P., A. Caetano, S.C. Santos. Satisfaction with job aspects: Do patterns change over time? Journal of Business Research, (5): Cowin LS, et al., Causal modeling of self-concept, job satisfaction, and retention of nurses. International Journal of Nursing Studies., : Finn CP, Autonomy:an important component for nurses job satisfaction. International Journal of Nursing Studies., (3): Pincus JD, Communication satisfaction, job satisfaction, and job performance. Human Communication Research., (3): Motoko HH and Michiko H. Job satisfaction of Japanese career women and its influence on turnover intention.. Asian Journal of Social Psychology., : Kangas S, Kee CC, McKee-Waddle R. Organizational factors, nurses job satisfaction, and patient satisfaction with nursing care. Journal of nursing adminstration, (1): Head, B., J. Myers, A. Cambon. Differences in Certified and Non-Certified Hospice and Palliative Nursing Assistants Related to Job Satisfaction and Career Outlook (318-B). Journal of Pain and Symptom Management, 2012; 43(2): Lu KY, Chang LC, Wu HL.Relationships Between Professional Commitment Job Satisfaction and Work Stress in Public Health Nurses in Taiwan. Journal of Professional Nursing., (2): Lu, H., et al., Job satisfaction among hospital nurses revisited: A systematic review. International Journal of Nursing Studies, (8): Griffeth RW, Hom PW, Gaertner S. A meta-analysis of antecedents and correlates of employee turnover: Update, moderator tests, and research implications for the next millennium. Journal of Management (3): Mesmer-Magnus J and Viswesvaran C, Convergence between measures of work-tofamily and family-to-work conflict: A meta-analytic examination. Journal of Vocational Behavior., : Iaffaldano MT and Muchinsky PM. Job satisfaction and job performance: A metaanalysis. Psychological Bulletin., (2): Judge TA., et al., The job satisfaction-job performancerelationship: A qualitative and quantitative review.. Psychological Bulleti., (3): Salehi, M. A. Gholtash, The relationship between job satisfaction, job burnout and organizational commitment with the organizational citizenship behavior among members of faculty in the Islamic Azad University first district branches, in order 69 فصلنامه مديريت پرستاري سال اول دوره اول شماره چهارم زمستان 1391

10 علی راوری و همكاران to provide the appropriate model. Procedia - Social and Behavioral Sciences, (8): Judge, T.A., et al., The job satisfaction-jobperformance relationship: A qualitative and quantitative review Psychological Bulletin, (3): Wagner SL Rush MC, Altruistic organizational citizenship behavior: Context, disposition, and age. Journal of Social Psychology., 2000; 140(3): Mrarran MT, Jordanian nurses job satisfaction, patients satisfaction and quality of nursing care. International Nursing Review., (3): Aydin, A., S. Uysal, Y. Sarier. The Effect of Gender on Job Satisfaction of Teachers: A Meta-Analysis Study. Procedia - Social and Behavioral Sciences, (0): Manojlovich M, Laschinger S, Heather K. The Relationship of Empowerment and Selected Personality Characteristics to Nursing Job Satisfaction. Journal of nursing administration., (11): Siu Ol. Predictors of job satisfaction and absenteeism in two samples of Hong Kong nurses. Journal of Advanced Nursing., (2): Seo Y, Ko J, Price JL. The determinants of job satisfaction among hospital nurses: a model estimation in Korea. International Journal of Nursing Studies., (4): Tovey EJ, Adams AE.The changing nature of nurses job satisfaction: an exploration of sources of satisfaction in the 1990s. Journal of Advanced Nursing., (1): فصلنامه مديريت پرستاري سال اول دوره اول شماره چهارم زمستان 1391

11 The nature of job satisfaction concept: an integrative review of literature Ali Ravari, Tayebeh Mirzaei, Zohreh Vanaki Ravari A. PhD. Assistant professor of Nursing, School of Nursing & midwifery, Occupational Environment Research Center, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran Mirzaei T. PhD. Assistant professor of Nursing, School of Nursing & midwifery, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran. Corresponding author: Vanaki Z. PhD. Associate professor, Nursing department, Faculty of medical Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran Address: Nursing Management Quarterly Journal of Nursing Management First Year, Vol 1, No 4, Winter 2013 Introduction: Researchers are trying to identify the different components of job satisfaction to measured relatively important components. It is essential that the concept of job satisfaction is explained properly and transparently. Unfortunately, many tools on the job satisfaction, the concept have not been defined in clear form. Aim: In this study, we tried to explain the nature of job satisfaction concept in literatures. Method: An integrative review of literature conducted to clarify the nature of job satisfaction concept. We used key words job satisfaction / dis-satisfaction in key words, text and title in nursing and health allied articles, by using electronic databases Medline, CINAHL, SID, ERIC, and PsychInfo. At last 38 articles found that were printed from 1986 to Their entrance criteria were Persian / English language had key words in text or title and keywords. Commentary or editor letters were excluding. Each article was examined according to subjects; definition of job satisfaction, theoretical aspects, outcomes and antecedents of job satisfaction.for analyzing, controversial content analyses was used. Results: In order to answer the research questions, the seven themes were extracted from the review of articles. These themes were: Job satisfaction as a pleasant feeling, a positive attitude to job satisfaction, job satisfaction as a judgment and as a value. These themes were identified from existing theory. Job satisfaction as a multidimensional construct, job satisfaction as a dependent and an independent variable, job satisfaction as antecedents and consequences were derived from review of literature. Conclusion: This study showed that job satisfaction has a dynamic, complex and multi-dimensional nature. Some components of this concept are abstract and are rooted in existing theories. In order to design valid and reliable tools for measuring job satisfaction it must be defined these abstractions aspects quantitatively and objectively. Key words: complementary medicine, pain relief, nursing 71 71